Osmanlı’yı çöküşten kurtarmak için ortaya çıkan fikir akımları hakkında yapılan bilgilendirici bir çalışmadan alıntı.

Öncelikle bu fikir akımlarının gayesi Osmanlı Devleti’nin çöküşüne engel olmaktır.

Genellikle birbirleri ile farklı zamanlarda etkili olmuşlardır. Fakat aynı anda iki fikir akımı birden ön planda yer almamış denilemez.

Genellikle fikir akımları Osmanlı aydınları tarafından yürütülmüştür. Her akımın önemli temsilcileri dönemin aydınlarıdır.

Bu düşünce akımlarının hepsi Osmanlı Devletinin son yüzyılında ve özellikle de Tanzimat ve Islahat Fermanı’ndan sonra ortaya çıkmıştır.

1- OSMANLICILIK:
Din, dil, ırk ayrımı yapmadan Osmanlı topraklarında yaşayan herkesin Osmanlıyım demesini sağlamak. Balkan savaşları ve Ermeni olayları bunun gerçekleşemeyeceğini gösterdi. Önemli temsilcileri Namık Kemal , Şinasi , Ziya Paşa gibi edebi kalemlerdir.

2- İSLAMCILIK:   ( Panislamizm )
Bütün İslam ümmetini Osmanlı bayrağı altında toplama düşüncesi. Arnavutların bağımsız olmaları, Arapların I. Dünya savaşı sırasındaki tutumları bunun gerçekleşmeyeceğini göstermiştir. Mehmet Akif Ersoy önemli temsilcisi diyebiliriz. Bununla birlikte Sultan II. Abdülhamit zamanında bu fikir akımı Osmanlı idaresinde son derece etkili olmuştur.

3- TÜRKÇÜLÜK   ( PanTürkizm )
Osmanlı Devleti’nde yaşayan Türkleri yönetimde ve sosyal hayatta hakim kılma düşüncesi. En önemli temsilcilerinden birisi bilindiği gibi Ziya Gökalp’tir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasında Türkçülük fikir akımının etkisi vardır.

4- BATICILIK
Osmanlı Devleti’nin tek kurtuluşunun batıya ayak uydurmak olduğunu savunmak.

Batıcılara göre bazıları Batının tekniği alınmalıdır derken   bazıları da Batının tekniğinin yanında onu oluşturan kültür yapısı da alınmalıdır.

Batıcılık ile ilgili önemli bir isim Abdullah Cevdet’tir. Batının gülü ve dikeniyle yani bütün özellikleriyle alınmasını sunmuştur.

Bu fikir akımlarının ortak özelliği: Hiç biri Osmanlı Devleti’ni yıkılmaktan kurtaramamıştır.

Fakat Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasında Türkçülük ve Batıcılık önemli etkiye sahiptir.

Yukardaki fikir akımlarından başka Turancılık ve Adem-i Merkeziyetçilik de görüş olarak sunulmuştur.

Buna göre ;

TÜRK BİRLİĞİ (TURANCILIK)
Türkiye, Rusya, İran, Afganistan ve Çin’de yaşayan Türkleri bir bayrak altında toplayarak Turan adlı bir devlet kurma düşüncesi. Türkçülüğün ileri bir boyutudur. Ziya Gökalp’in Turan şiiri bu görüşü veya düşünceyi çok iyi yansıtmaktadır.

ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK

Bir nevi yerinden yönetimi esas alan merkeziyetçi yapıya karşı çıkan ve Prens Sebahattin önderliğinde gelişen bir akımdır.

Tarihçi Talha GÖNÜLALAN’ın çalışmasından alıntıdır.