Osmanlı Devleti’nin son döneminde devletin kötü gidişi üzerine ortaya çıkan Düşünce Akımlarına kısaca değinelim .

Öncelikle bu fikir akımlarının gayesi Osmanlı Devleti’nin dağılışına engel olmaktır.

Genellikle birbirleri ile farklı zamanlarda etkili olmuşlardır. Fakat aynı anda iki fikir akımı birden ön planda yer almamış denilemez.

Genellikle fikir akımları Osmanlı aydınları tarafından yürütülmüştür. Her akımın önemli temsilcileri dönemin aydınlarıdır.

Bu düşünce akımlarının hepsi Osmanlı Devletinin son yüzyılında ( Fransız İhtilali sonrası ) ve özellikle de Tanzimat Fermanı’ndan sonra ortaya çıkmıştır.

Bu fikir akımlarını şöyle sıralayabiliriz ; Osmanlıcılık, Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük.. Bu akımların yanı sıra Türkçülüğün ideal halini almış büyük boyutu Turancılık ve merkezi yönetim biçimine karşı çıkan Adem-i Merkeziyetçilik de yan fikir akımları olarak eklenebilir.

1 – ) Batıcılık : Bir fikir akımı olarak Batıcılık ilk ortaya çıkan fikir akımıdır diyebiliriz. Çünkü Osmanlı Devleti’nde sorunların ortaya çıkmasıyla yenilik çalışmaları başlamış. Dolayısıyla Batılılaşma da başlamıştır. Lale Devri’nden itibaren Batı örneğinde yeniliklerin askeri alan dışında da gerçekleştiğini söyleyebiliriz. ( Özellikle askeri alanlar dışundaki alanlarda İlk Batılılaşma Lale Devrinde görülmüştür )

II. Mahmut döneminde Avrupa’ya gönderilen öğrencilerin de ülkelerine dönmesiyle Batıcılık Osmanlılarda belirgin hale gelmiştir. Avrupa’dan gelen öğrenciler özellikle Fransız Devrimi’nden etkilenerek Osmanlı ülkesinde Batıcı bir anlayış sergilemişlerdir.

Batıcılık Osmanlıların son dönemine kadar etkili olmuştur. Hatta Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasında da Türkçülük ile birlikte en etkili olan fikir akımıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin temelini oluşturan İnkılaplarda ve Atatürk İlkelerinden İnçılapçılık ilkesinde bu fikir akımının etkisi görülebilir.

Türkçülerin Turan idealine karşılık Batıcılar İrfan idealini benimsemişlerdir.

Batıcılar kendi aralarında ayrılırlar. Abdullah Cevdet gibi isimler Batının gülü ve dikeni ile yani her yönüyle alınmasını isterken kimisi sadece ilim ve irfan yönüyle alınmasını kültürel özelliklerinin alınmamasını savunmuştur.

2 – ) Osmanlıcılık : Tanzimat Fermanı’ndan sonra etkili olan bir düşüncedir. Osmanlı ülkesinde yaşayan bütün tebaanın yani halkın dil, din, ırk farkı gözetilmeksizin eşit olması gerektiğini düşünen fikir akımıdır.

Tanzimat ve Islahat Fermanı bu akımın bir sonucudur diyebiliriz. Çünkü bu fermanlarda azınlıklara ilk kez geniş haklar verilmiştir. Osmanlıcılık fikir akımı Genç Osmanlılar Cemiyeti tarafından benimsenmiştir. Bunların en önemli temsilcileri Namık Kemal, Ziya Paşa ve Şinasi’dir.

Osmanlıcılık fikir akımı Balkan Savaşları’na kadar etkinliğini korumuştur. Balkan Savaşları’nda (1912) Osmanlı Devleti’nin içerisinde yer alan Balkan azınlıklarının düşmanlıkları görülünce bu fikir akımı etkisini kaybetmiştir. Balkan Savaşları’ndan sonra İslamcılık fikir akımı en etkili hale gelmiştir.

3 – ) İslamcılık : Osmanlı ülkesinde yaşayan Müslümanların birliğini savunan bir anlayıştı. Ülkenin sadece müslümanlardan oluşması düşünülüyordu.

İslamcılık anlayışını en iyi Sultan II. Abdülhamit uygulamıştır. Bu akımın temsilcileri arasında Mehmet Akif Ersoy, Bediüzzaman Said Nursi gibi isimler vardır. I. Dünya Savaşı sırasında Müslüman olan toplulukların Osmanlı Devleti’ne karşı savaşması bu fikir akımının zayıflamasına neden olmuştur.

4 ) Türkçülük : I. Dünya Savaşı sırasında İslamcılık’ın etkisini kaybetmeye başlamasıyla sadece Türklerden oluşan bir ülke ideali bu akımı canlandırmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasında da etkili olmuştur. En önemli temsilcisi Ziya Gökalp’tir.

Talha GÖNÜLALAN

Tarih ile ilgili daha kapsamlı çalışmalar ve Tarihçi Talha GÖNÜLALAN’ın diğer çalışmaları  www.tarihonline.com adresinde.

www.hayhay.net sitemizde benzer yazıları Benzer Yazılar başlığı altından bulabilirsiniz.